با توجه به شیوع گسترده و راههای سرایت این بیماری ویروسی، به نظر می رسد که این بیماری در ایران نیز به یک موضوع قابل اهمیت بدل شده باشد.در روز جهانی ایدز مسئولان بهداشتی در ایران از کاهش رشد این بیماری دراین کشور خبر داده اند، کامران باقری لنکرانی، وزیر بهداشت می گوید که برای نخستین بار در ده سال گذشته شتاب رشد این بیماری کاهش یافته است.
تاریخچه ایدز
سرآغاز توجه جهانی به این بیماری به سال 1981 در نیویورک بازمی گردد که هشت مورد بیماری وخیم شبیه سرطان در میان مردان همجنس گرا دیده شد، با دیده شدن انواع متفاوت دیگری از عفونت های ناشناخته در ایالت های مختلف آمریکا، توجه دانشمندان به ویروس مشترکی جلب شد که با تغییر شکل مداوم، سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا را از کار می اندازد و درنتیجه امکان ابتلای وی به انواع بیماریهای خطرناک دیگر را فراهم می آورد.
همزمان در آفریقا نیز موارد متعددی از شیوع ایدز دیده شد که منجر به مرگ و میر فراوانی در این قاره شد، این قاره در برخی از متون علمی منشاء پیدایی و تکامل ویروس ایدز شناخته شده است.
دانشمندان می گویند که شکل ابتدایی این ویروس در شامپانزه ها وجود داشته است که به دلیل تغذیه ساکنان گینه بیسائو از آنها این ویروس به انسان منتقل شده و در طول یک قرن تکامل یافته و به ديگران منتقل شده است.
تاریخچه ایدز در ایران
گفته می شود که اولین مورد ابتلا به ایدز در ایران، چند سالی پس از کشف این ویروس شناسایی شده است که از یک کودک مبتلا به هموفیلی در اثر تزریق خون آلوده بوده است.
بنا بر آمار رسمی در ایران حدود دوازده هزار نفر تا کنون به عنوان حامل ویروس ایدز شناخته شده اند، در حالی که برخی از کارشناسان معتقدند آمار واقعی مبتلایان به این بیماری بنا به دلایل مختلف بسیار بیشتر از میزان اعلام شده است.
در ایران طبق اطلاعات موجود، مبتلایان به ایدز تا پیش از دهه شصت بیشتر در اثر تزریق خون های وارداتی آلوده بوده اند دچار این بیماری شده اند در حالی که در دهه هفتاد استفاده از سرنگ های مشترک در میان معتادان تزریقی و روابط جنسی بی بند و بار بدون استفاده از کاندوم عامل ابتلا به ایدز بوده است.
تا سال 1383 میزان مرگ ومیر ناشی از ایدز رسما 894 نفر گزارش شده بود در حالی که هیچ آمار دقیقی ازتعداد مبتلایان به ایدز موجود نبود.
اما هم اکنون نماینده سازمان ملل در بحران ایدز در ایران از رشد صد درصدی این بیماری در این کشور سخن می گوید.
علی یزدان ستایش همچنین گفته است که مقابله با ایدز در ایران باید پیش از شیوع گسترده آن صورت گیرد.
در برخورد با بیماریها از سه روش مقابله ای استفاده می شود:
- پیشگیری
- تشخیص و همه گیر شناسی
- درمان
برخی از کارشناسان معتقدند که وضعیت ایران درهر سه زمینه بحرانی است.
از جمله دکتر محبوبه حاج عبدالباقی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با ایسنا از سیاست های تبلیغاتی و پیشگیرانه در برابر این موضوع انتقاد کرده و خواستار به کار گیری بیشتر روشهای روانشناختی و آموزش گسترده در بین جوانان شده است.
در بخش پیشگیری هنوز بسیاری از مردم و به ویژه جوانان از دسترسی به اطلاعات مربوط به شیوع ایدز و از اطلاعات مربوط به ضرورت به کار بردن کاندوم در زمان رابطه جنسی بی بهره اند و موانع متعددی برای راه اندازی کارزارهای تبلیغاتی گسترده در رسانه ها در این زمینه وجود دارد.
در زمینه تشخیص نیز با وجود تلاش های صورت گرفته، هنوز امکان آزمایش ایدز در همه مناطق کشور وجود ندارد و از این رو دستیابی به روشهای تشخیصی و آمار قابل اتکا مشکل جلوه می کند.
در زمینه درمان نیز در اغلب موارد تنها داروهای اولیه برای کند کردن آهنگ بیماری در دسترس بیماران گذاشته می شود، در حالی که دربسیاری موارد، ویروس نسبت به این داروها مقاومت نشان داده و درنتیجه بیماران محتاج داروهای جدیدتری هستند که برای مقابله با بیماری ضروی است، به علاوه هنوز مراکز و کلینیک های درمان ایدز در سطح کشور گسترش نیافته اند.
چشم انداز آینده ایدز در ایران
دکتر شیخ مبشر نماینده سازمان بهداشت جهانی(WHO) در ایران در این زمینه به سایت فارسی بی بی سی می گوید: "در مقایسه با سایر کشورها در منطقه در ایران شمار کمتری از مبتلایان به ایدز وجود دارند که دو سوم آنها به دلیل استفاده مشترک از سرنگ آلوده به ویروس مبتلا می شوند."
آقای مبشر در پاسخ به این سوال که تا چه حد سیاست های ایران در مقابله با ایدز را موثر می داند می گوید: "تا همین چند سال پیش برخورد با این موضوع در ایران با کندی پیش می رفت، اما در سالهای اخیر پیشرفت های بسیاری در زمینه پیشگیری و درمان صورت گرفته است. اگرچه هیچ استراتژی ملی برای مقابله با ایدز وجود نداشت اما ما به همکاری با دولت ایران در این زمینه ادامه دادیم و اکنون یک برنامه ملی در این زمینه وجود دارد."
وی می گوید که هم اکنون شورای ملی ایدز که توسط معاون رئیس جمهور اداره می شود در کنار نهادهای دولتی دیگر و به ویژه سازمان های غیر دولتی در زمینه مقابله با این بیماری به خوبی فعال شده اند.
شیخ مبشر، یکی از پیشرفت های اخیر در این زمینه را دستور آیت الله شاهرودی در زمینه لزوم رويکرد انسانی با مبتلایان با این بیماری می داند زیرا تاکنون با این بیماران همچون مجرمین برخورد می شد. به ویژه اینکه تعداد قابل توجهی از زندانیان در ایران دارای ویروس اچ ای وی مثبت هستند.
وی می گوید که گامهای مهمی در این زمینه در ایران برداشته شده است و ما در حال مذاکره با دولت برای برداشتن گام های بعدی هستیم. به ویژه آنکه سال آینده دولت برنامه پنج ساله توسعه را تدوین خواهد کرد.
اما وی تاکید می کند که پیشرفت های اخیر برای شناساندن بیماری به مردم و فعال شدن گروه های بسیاری در این زمینه و همکاری رسانه ها برای آگاهی بخشی به مردم، تحولات امیدوار کننده ای هستند.
نماینده سازمان بهداشت جهانی در ایران در باره خطر روابط جنسی خطرناک در ایران می گوید گام های مهمی برای آگاه سازی جوانان در این زمینه برداشته شده است و در برخی موارد کاندوم مجانی در اختیار زوج ها قرار می گیرد، با این حال در ایران، به عنوان یک کشور اسلامی شاید تمایل زیادی برای علنی کردن این موضوع وجود نداشته باشد.
اما مدارس و رسانه ها در این زمینه فعال شده اند، سمینارهایی برگزار شده و تبلیغات زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
مواد مخدر
با توجه به این که بیش از شصت درصد موارد ابتلا به ایدز در میان معتادان تزریقی دیده می شود که رابطه جنسی زیادی هم با افراد مختلف دارند و شیوع مواد مخدر در ایران بسیار بالا است، میلیونها نفر در ایران در معرض خطر قرار دارند.
بر اساس گزارش اخیر سازمان ملل در یک مطالعه بر روی معتادان تزریقی در تهران، پانزده درصد آنها دارای اچ ای وی مثبت بوده اند و بیش از نیمی از آنها با وجود روابط جنسی فراوان هرگز از کاندوم استفاده نکرده بودند.
در شهرستان مرودشت در شمال غربی ایران یکی از هر پنج نفر معتاد تزریقی گفته بود که از سرنگ مشترک در زندان استفاده می کرده است.
با توجه به جمعیت انبوه چند صد هزار نفری زندانیان در ایران بیم آن می رود که میزان شروع ایدز در میان زندانیان به سرعت افزایش یافته باشد.
در گزارش سازمان ملل بر لزوم اقدامات و درمانهای فوری در زندانهای ایران برای مقابله با افزایش سریع ایدز در آنها تاکید شده است.
روابط جنسی بی بند و بار
با وجود آنکه ایران یکی از جوان ترین جمعیت های دنیا را دارد، آموزش جنسی و راههای مقابله با بیماریهای مقاربتی و داشتن رابطه جنسی سالم به دلیل موانع ایدئولوژیک و مذهبی به خوبی به نوجوانان و جوانان انتقال نمی یابد.
استفاده از کاندوم در میان جوانان در روابط جنسی شان کمتر معمول است و گفته می شود که در سطح تهران وبرخی از شهرهای بزرگ صدها هزار زن خیابانی و دختر فراری وجود دارند که مردان جوان برای برقراری روابط جنسی به آنها مراجعه می کنند.
در برخی موارد نیز باورها و اعتقادات نادرستی در زمینه انتقال ایدز در میان برخی از جوانان وجود دارد، بطور مثال برخی از جوانان تصور می کنند انتقال ایدز تنها از طریق رابطه جنسی معمول صورت گیرد و رابطه جنسی از طریق دهان خطری در برندارد و با توجه به برخی اعتقادات سنتی در ایران که رابطه جنسی کامل و معمول را نهی می کند، اغلب جوانان در ابتدا به رابطه جنسی دهانی روی می آورند که به همان میزان می تواند در انتقال این ویروس خطرناک قلمداد شود.
گزارش سازمان ملل در مورد ایدز در ایران همچنین ازروابط خطرناک جنسی به عنوان دومین عامل شیوع این بیماری در ایران یاد کرده است، آقای شیخ مبشر در این رابطه به سایت فارسی بی بی سی گفت: هنوز موضوع استفاده از کاندوم در زمان برقراری رابطه جنسی در ایران عمومیت نیافته است ولی با این حال پیشرفت های خوبی در زمینه آگاه سازی جوانان در این زمینه صورت گرفته است.
نگاهی به آینده
دکتر مبشر در مورد وضعیت آتی ایران در مقابله با ایدز امیدوار است زیرا می گوید که منابع اولیه برای پیشگیری و درمان در دسترس است، سطح هوشیاری در این باره خوب است و اقدامات مفیدی در این زمینه آغاز شده است اما در دسترس بودن مواد مخدر و روابط جنسی نا سالم مهمترین خطرهای پیش رو در این زمینه هستند.
با این حال برخی از کارشناسان معتقدند که غفلت سال های گذشته زنگ های خطر برای شیوع گسترده ایدز در ایران رابه صدا در آورده است.
وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران می گوید که براساس یک مطالعه بیش از 90 درصد دانش آموزان سال آخر دبیرستان و سال اول دانشگاه در خصوص چگونگی انتقال ایدز اطلاع کافی دارند.
وی که در همایش روز جهانی ایدز در دانشگاه تهران سخن می گفت، تاکید کرد که شتاب رشد این بیماری در ایران رو به کاهش است.
گزارش سازمان ملل حاکی است که ایران در زمره کشورهایی است که روند شیوع ایدز در آنها در حد متوسط است، در حالی که در سال جاری هر 8 ثانیه یک نفر در جهان به ویروس اچ ای وی مبتلا شده است و سه میلیون نفر از این مبتلایان در طی ده ماه گذشته درگذشته اند، در ایران روند مقابله با ایدز در حال تشدید است.
با این همه جمعیت جوان، رفتارهای جنسی بی بندوبارانه و شیوع گسترده اعتیاد تزریقی عوامل خطرزایی هستند که صاحب نظران موجب افزایش نگرانی می بینند.
بخشی از گفتگو با دکتر شیخ مبشر نماینده سازمان بهداشت جهانی در ایران