|
هر شخصي داراي روح انساني است . از خصائص ذاتي اين روح ، عقل و فكر و حافظه است . هر عقل و فكري راجع به هر موضوع و مسئله اي ملموس و محسوس ، درك و نظري دارد . بنابر اين در هر گروه انساني ، اشخاص حاضر ، مشروط بر آنكه زبان يكديگر را بفهمند ، درباره يك موضوع معين ، هر يك درك و نظري دارند . اين ادراكات و نظريات يا از كنار هم مي گذرند و يا با هم برخورد مي كنند كه در اين حالت يا با هم موافقند يا مخالف . اين برخورد افكار ، توأم با موافقت آراء يا مخالفت نظريات ، همان مشورت است ؛ البته به شرط آنكه تحت ضوابط و قوانيني معين صورت گيرد و نتايجي مفيد و مشخص به بار آورد ؛ از جمله اينكه مشكل گشا باشد و راه نما ، محبت افزا باشد و وحدت گرا .
خانواده يك هسته انساني است ؛ يك كانون مستقل اجتماعي است . خردمندان خانواده را به سلول بنيادي پيكر انساني تشبيه كرده اند ؛ يعني همان نقشي را كه هر سلول در حيات هيكل انسان يا هر موجود زنده ، به عهده دارد ؛ هر خانواده نيز در بقاء كل جامعه ، به عهده دارد . خانواده مركز و محل توليد مثل انسان و تعليم و تربيت اوست ؛ مبداء و منشاء همبستگي هاي روحاني ، عاطفي و اجتماعي اوست و چنين است زيرا به قول دانايان خانواده يك مؤسسه الهي است ؛ در تمام طول تاريخ و در درجه اول، اين فكر و فرمان پيامبران بوده است كه در جهت تشكيل و تحكيم و بقاء و ارتقاء آن عمل كرده است ؛ براي اطمينان ، كا في است حكم ازدواج را در كتب آسماني مقايسه اي كنيم . در واقع مي توان گفت كه بنيان گذاران واحد خانواده ،پيام آوران بوده اند . دانايان همچنين خانواده را به يك ملت مانند كرده اند و آن را يك ملت كوچك خوانده اند . يعني همان شرايط و روابطي كه در ميان اقشار يك ملت حاكم است ، بعينه در بين اعضاء يك خانواده نيز برقرار است و همان اهميت و ارزشي كه يك ملت را در بر مي گيرد ؛ به تمامه به يك خانواده نيز تعلق مي يابد. اعضاء يك خانواده: پدر ، مادر ، برادر ، خواهر ، پدر بزرگ ، مادر بزرگ ؛ هر كدام حائز خصوصيات متفاوتند ؛ داراي احساسات و ادراكات متنوعند ؛ هر كدام سوابق و علائقي دارند ؛ افكار و عواطفي دارند ؛ هر كدام به طريقي تحت تأثير عوامل و مسائل بيرون از خانواده اند ، عوامل و شرايطي كه بسيار متعدد و متفاوت و بعضأ نيرومند و نافذ مي باشند . مقام و مسؤليت اعضاء يك خانواده يكسان نيست و حقوق و مزاياي آن ها هم ؛ پدر سمت و مسئوليتي دارد و مادر مقام و وظيفه اي ديگر ، برادر مأموريت ها و كارهايي به عهده دارد و خواهر مشغله ها و اقداماتي ديگر . علاقه ها و سليقه ها متغير و متفاوت است و بعضأ متناقض و متضاد . اما علي رغم همه اين واقعيت ها ، موجوديت خانواده بايد حفظ شودتاموجوديت جامعه بقاء يابد و وحدت خانواده بايد حراست گردد تا وحدت جامعه دوام پذيرد . در اينجا است كه با يك سؤال بنيادي مواجه مي شويم و آن اين است كه، با توجه به نقش و اهميتي كه سلول خانواده در ساختار و حيات جامعه به عهده دارد و با التفات به چنين تفاوتها و تضاد هايي كه غالبأ بر اعضاي آن حاكم است ؛ موجوديت و وحدت و جامعيت آن چگونه بايد محافظت شود ؟ آيا صحيح است كه وضع و حال آن را به دست تقدير بسپاريم و بگوييم ما راه خود را مي رويم ، خانواده هر طور كه مي خواهد بشود ؟ آيا درست است كه خود را برتر از خانواده بشماريم و فكر و ميل خود را بر آن ترجيح دهيم و يا حتي بر آن تحميل كنيم ؟ آيا مي توان تصور كرد كه خانواده هم يك كانون تنازع بقاءاست و در آن هر كه قدرت و نفوذش بيشتر باشد ، حق دارد سايرين را تحت تسلط خود در آورد و در جهت تأمين نظريات و تضمين احتياجات خود به كار گمارد ؟ مسلمأ اغلب اشخاص چنين ايده هايي را نمي پسندند و نمي پذيرند و به جاي آن آراء و عقايد پيشرفته اي را كه بزرگان و خردمندان و دانشمندان در مورد كانون خانواده عرضه كرده اند قبول دارند ؛ از جمله اينكه خانواده يك جامعه همبسته كوچك است ؛ يك واحد فشرده انساني است كه هر كدام از اعضاء آن ، در جهت تعا دل و ترقي آن ، داراي حقوقي معين ، اختياراتي مشخص ، مسئوليتهايي مقرر و وظايفي مصرح مي باشند . حقوق و اختيارات ومسئوليت ها و وظايفي كه بايد محافظت شوند ، واضح و روشن گردند و توسط هر عضو و نيز هر نهاد ديگر اجتماعي ، همواره صيانت و رعايت شوند . يكي از مهم ترين حقوق هر عضو از هر خانواده ، حق بيان آزاد آراء و نظريات سازنده است ؛ يعني خانواده اولين كانون تمرين آزادي و دموكراسي است . اگر نسل هاي انساني ، به خصوص جوانان و نوجوانان امروزي اين مهم را در مراحل اوليه رشدو بالندگي در فضاي فياض خانواده تمرين و ممارست كنند و فنون آن را به نحو صحيح فرا گيرند ، وقتي عضومسئول و فعال جامعه بزرگ شوند ، مي توانند آن را در تعاملات گسترده خود با ساير نفوس نيز مراعات كنند و به كار برند . اما چگونه مي توان اصول دموكراسي را در گفتمان هاي خانوادگي تمرين كرد ؟ كدام اصل يا قانون است كه حاكم بر روند حريت و آزادگي خانوادگي است ؟ با چه تمهيدي مي توان هم عزت و شرافت خانواده را حفظ كرد ، هم حرمت و منزلت همه اعضاء آن را مراعات نمود و هم در جهت بقاء و ارتقاء آن سهم و نقش خود را ادا كرد ؟ آن هم در مكان و فضايي كه هر عضو درك و فهم و سليقه و علاقه و احساس و عاطفه و مصالح و منافع خود را دارد؟ اين در واقع جمع ضدين است و يا به اصطلاح يك پارادوكس است . اما هم هدايات پيام آوران ، هم تحقيقات دانشمندان و هم تجربيات پيشينيان ، براي حل اين معضل ، طريق مؤثري را ارائه كرده اند و آن مشورت و رايزني است . مشورت كليد حل جميع مشكلات انساني است ، چه در واحد خانواده ، چه در واحد هاي ملي يا منطقه اي و يا حتي در سطح جهاني ؛ اين، طريق بر فروعي است كه بشر امروزي ، بيشتر و بهتر از قبل دارد رمز وراز آن را درك مي كند و به نقش اساسي آن در اعتدال و ارتقاء مدنيت موجود پي مي برد . امروزه ديگر با بروز يك مشكل يا اختلاف ، بخصوص در روابط دول و ملل ، اين فورأ جنگ و اسلحه و حمله نيست كه خود نمايي مي كند ؛ بلكه نشست و مذاكره و گفتگو و مشاوره است كه مطرح مي شود . اكنون ديگر در روابط جهاني ، اصطلاح "ميزگرد " كه نماد گفتگوي صريح و رودر رو است ، بسيار بيشتر از كلمات مسلسل و موشك و طياره و خمپاره و سرباز و سپاهي مورد استفاده قرار مي گيرد و اين نشان از آن دارد كه عالم انساني به سمت درك اهميت بيشتر مشورت و به سوي فهم ارزش افزون تر رايزني ، در حل و فصل مسائل جهاني و منطقه اي در حركت است ؛ يعني مشورت وتبادل نظر يكي از نافذ ترين وقوي ترين جريان هاي پيشرونده درروابط دولت ها و ملت است ، زيرا روح زمان و جان روزگار و حقيقت حيات است ؛ زيرا سبب بروز نور حقيقت است . بزرگان گفته اند كه هر رأي يك انسان چه در واحد خانواده يا هر جمع و جلسه اي ديگر ، مثل اصطلاحأ يك سنگ چخماق است . اين سنگ ، وقتي به خصوص در شب ، دو قطعه از آن به هم برخوردكنند ، جرقه اي از محل اصابت مي جهد كه در زمان هاي گذشته حتي وسيله اي براي افروختن آتش بوده است . دو رأي انساني نيز حائز خاصيتي شبيه به اين هستند ؛ يعني همانطور كه از برخورد ان دو سنگ جرقه طبيعت مي جهد ، از برخورد اين دو فكر نيز بارقه حقيقت مي درخشد و در اينجا اين فرايند دو عمل است كه دقيقأ شبيه به يكديگر مي باشند.اما همانگونه كه در شرايط عادي دو سنگ صحرا فقط در دستان انساني مي توانند طوري به هم برخورد كنند كه جرقه درخشان توليد شود ؛ دو انديشه پويا هم تنها در دامان فضائل اخلاقي مي توانند به گونه اي به هم اصابت نمايند كه حقيقت تابان به وجود آيد . به عبارت واضح تر ، هم براي نزديك شدن و حلقه زدن افراد خانواده به گرد يكديگر بايد فضائلي حامي باشد و هم بر روند برخورد آراء و انديشه هاي آنها بايد قوانيني حاكم گردد و هم بر پيشنهاد هاي مطروحه و راه حل هاي حاصله بايد قواعدي جاري شود تا كل جريان مشورت و رايزني بتواند در جهت حيات و بقاء خانواده مؤثر و مثمر واقع گردد . اما اين فضائل حامي و قوانين حاكم و قوائد جاري، در مورد اصل مشورت و رايزني چيستند ؟ اينها بسيارند . ذيلأ با ذكر معدودي از آنها اين مقال را به پايان مي بريم. بعضي از فضائل و خصائلي كه به خصوص بيشترين تأثير را در حفظ اصالت و موفقيت مشورت خانوادگي به عهده دارند وقتي بيشترين جلوه و جمال را مي نمايند كه هر عضو : 1. مصالح خانواده را در نظر گيرد و نه منافع شخصي را . 2. در كمال صراحت و صداقت و جديت مشورت نمايد . 3. از روي خلوص نيت و با كمال رغبت نظر دهد . 4. به نهايت ادب و ملايمت بيان آرا نمايد . 5. در كمال آزادگي رأي خود را بيان كند . 6. صبر وشكيبايي را وجهه همت خود قرار دهد . 7. با شهامت و شجاعت تمام رأي خود را اظهار دارد . 8. در نهايت خضوع و خلوص اظهار نظر كند . 9. تعصب و اميال شخصي را كنار بگذارد. 10. نظريات ديگران را تضعيف و تحقير ننمايد . 11. از آراء ديگران مكدر و دلگير نشود . 12. به حرف ديگران با كمال ادب گوش دهد . 13. به آراء ديگران احترام بگذارد . 14. به مسائل غير مربوطه به موضوع نپردازد . آيا رعايت مسولانه چنين قوانيني اخلاقي در رونق و رواج مشورت صحيح و سالم خانوادگي تأثيري ندارد ؟ آيا نمي توان اين اصول روحاني را فرشتگان حافظ و حامي اصل اساسي مشورت خانوادگي در نظر گرفت ؟ به دلايل ذكر شده ، مشورت و رايزني ، از دير زمان ، به درجات مختلفي از تكامل و كارايي ، مورد توجه امت ها و ملت هاي جهان بوده است ؛ آري ، حتي در اعماق تاريك تاريخ نيز مردمان مي دانسته اند كه نتيجه چند فكر كه در هم آميزند و با هم عمل كنند ، بهتر از يك فكر تنها است . در رم باستان ، مجالس شور رسمي وجود داشته است و امپراطوران در تصميم گيري هاي مهم با اعضا اين مجالس مشورت مي كرده اند . پيامبران الهي ، در هر مرحله اي از تكامل و ترقي بشري ، مروج و مشوق رايزني در ميان پيروان خود بوده اند . در قرآن مجيد ، خداوند حتي به حضرت محمد كه مظهر وحي الهي بوده است ، حكم مي فرمايد كه در امور با اصحاب مشورت نمايد . اگر كمي دقيق شويم و به ديده تحقيق بنگريم هر آنچه در بستر زمان به وجود آمده و مردمان از آن بهره برده اند و به وسيله آن پيشرفت و ترقي نموده اند ، ثمره مشورت و تبادل نظر بوده است ؛ زيرا مشورت در واقع عمل كرد چند فكر متحدو هماهنگ است كه قطعأ صحيح تر و سريع تر از يك فكر به نتيجه مي رسد .
|
