|
همه هستي، فرصت شكفتن است وابروبادومه وخورشيد وفلك، بهانه رويش، نردبان جوانه هايي كه ترد ولرزان سرازخاك برآورندودرچشم خورشيد تبسم زنند. آن روزكه درانفجارنخستين، هزاران كهكشان وميليون ها ستاره وسياره آفريده شدوهرمنظومه درمدار خويش پايكوبي وسماع آغازكرد، چشم همه ستارگان وسيارات به ميلاد انسان دوخته بود تااين مسافربزرگ وعزيزازراه برسدوبزم ناتمام آفرينش راكمال بخشد وازهمه چيز بهره گيردوآهنگ دلپذير رفتن ورسيدن رادرزمين سازكند.
آن روز، خوان نعمت بي دريغ خداوندگسترده شد، اقيانوس هاموج زدند، چشمه ها ازكمرگاه كوه ها فروغلتيدند، نسيم هاي آواره دركوچه باغ ها پرسه زدند، پرندگان ازفرازشاخه ها سرك كشيدند تامسافر بزرگ خداازراه برسد وازاين همه داده ها وزيبايي ها استفاده كند وتاناكجاي خويش پروازكند. آن روزوهمه روزها، هرچه باران باريد، هرچه آفتاب مهربان تابيد، هرچه ستاره برشب زنده داري نشست وهرچه لطافت درگلبرگ ها وغنچه هابود به پاي انسان ريخته شدتاخويشتن رابپرورد، برآورد، بالاكشدوبرتربيت وباروري رساند. درگاه آفرينش هرچه رارقم زدندبرپيشانيش نوشتند: مي روي بردست هاي انسان بوسه مي زني، درخدمت اومي ايستي وبرپاي عظمتش سرمي سايي. اينك همه چيز، همه جاوهمه گاه، بهانة تربيت است. بهانة ساختن وهمين است كه همه جا مدرسه است وهمه چيز پلكاني كه به خدا ختم مي شود، تاكدام پاي مهربان بركدام پلة پلكان قرار گيرد. ماتاكنون چندبارآه كشيده ايم؟ چندبارافسوس ودريغ فرصت هايي را خورده ايم كه ازكنارما بي هيچ تامل ودرنگ گذشته اند ورفته اندوكاروان كاروان، به روزهاي فراموش شده پيوسته اند؟ وازكاروان چه مانده جزآتشي به منزل...آتش حسرت، تاسف، سرزنش. اكنون هزاران فرصت ناب ديگر درراه است. بازهم سفرة آفرينش بازاست تاماكدام لحظه خودرا بسازيم؛ كدام فرصت را باساختن ديگران، ازچنگال دريغ وافسوس، بيرون آوريم. تربيت انسان، ساده نيست؛ پيچيده ورازواره ودشواراست. اگر بذر افشاني تخصص مي خواهد، هربذري فصل خاص مي طلبد زميني خاص نيز؛ اگر دربذر افشاني يانشاء نشاني، شناخت وظرافت وبرنامه، لازم است؛ چگونه ممكن است بذروجود انسان را درهرزميني بيفشانيم، هركودي به پايش بريزيم وهرباغباني را رخصت نگاهباني وآبياريش دهيم. بقا ودوام هرجامعه به نسل جوان ونحوة انتقال ميراث فرهنگي حاكم آن جامعه به اين نسل بسته است. مهم ترين ابزارهاي ابقاي ميراث فرهنگي وازهمه مهم ترآموزش فرهنگي، مجموعة ثابت ارزش ها، هنجارها، پايگاه ها، الگوهاي سازنده وگروه هاي مسنددارومنتقل كنندة اين ابزارها مي باشد. بي ترديد با توجه به اين كه دوره جواني ازحساس ترين وآسيب پذيرترين مراحل زندگي است واين دوره ازدوران بي تجربگي وغلبه احساسات برعقل برهرانسان تعريف شده است واين قشربسياري ازمسايل راازدريچة عاطفه واحساس مي بيند؛ لذا اين گروه سني قدرمسلم نمي توانند معادلات وارتباطات پيچيدة محيط ارتباطي خودرا به دقت مورد تحليل وارزيابي قرار دهند. جواني، دوره ي طوفاني وبي قراري روح است كه بيشتر ازدوران ديگر، دستخوش هجوم احساس ها وعواطف گوناگون وشگفت انگيز مي شود. جوان تازه بالغ به دليل رشد فيزيكي، ذهني ورواني، اجتماعي وهورموني و...تحت تاثيرشديد احساس ها وعواطف بحراني خويش، سخت حساس وزودرنج مي شود. اين حساسيت شديد، درعمل مشكلات فراواني راپديد مي آورد وحتي ممكن است وي رادربرابر كوچك ترين امرنامطبوعي به ويژه دربرابر پدرومادر، به سخت ترين واكنش هاي گستاخانه وپرخاشجويي هاي حتي بي ادبانه وبي شرمانه برانگيزد ياآن كه وي رابه پرتگاه خاموشي پررنج وخودخوري هاي بيش ازاندازه سوق دهد. مرحلة نوجواني وجواني ازسن حدود12 سالگي آغاز وتاحدود 25 سالگي ادامه دارد دراين دوران، درشخصيت جوان سه چيز بيشتر جلب توجه مي كند: 1) فكر مجرد ومنطقي 2) مسئوليت اخلاقي 3) رشدكامل تمايل جنسي هيجان هاي عاطفي واحساسي جوانان، تحت تاثير نيازمندي هاي طبيعي واصيل رواني وجسماني ازجمله«نياز به مقبوليت»، « نيازبه استقلال»، « نياز به ستايش»، « نياز به مهم جلوه كردن»، « نيازبه تجربه ي عقيده ها وانديشه ها ي جديد»، و...قرار دارد وباتوجه به اين كه درچه شرايطي وچگونه به نيازمندي هاي طبيعي آن ها پاسخ داده شود، جوانان مي آموزند كه چگونه عواطف وكردار خودراتحت كنترل خويش درآورند. بيداري غريزه ي جنسي ازآن جا كه باپيدايش صفت هاي جسمي وروحي مشخصي همراه است، سبب مي شود كه توجه به نيازمندي هاي ديگرروحي جوانان مورد كم عنايتي وحتي غفلت قرار گيرد. تظاهرعادي اين عوارض دراين دوره درجوانان طبيعي است؛ ولي درنظر والدين وافرادناآگاه و ناآشنا به مسايل تربيتي، ناخوشايند وحتي غير قابل تحمل جلوه مي كند ودرچنين شرايط بسيار حساس، متاسفانه مبادرت به برخوردهاي نامناسب وسخت گيري هاي شديدبي مورد مي كنند كه دررشد وتكامل شخصيت آينده ي جوانان مي تواند نتايجي بس منفي داشته باشد. برخورد منطقي، مناسب وآرام باجوانان، باعث مي گردد كه اين دوره طوفاني وبسيار حساس، به آرامي وباتنش كمتر طي شود، درنتيجه ازانحراف جوانان به سوي اعمال ناشايست، اعتياد وبزهكاري ناخواسته پيشگيري گردد. دردوران جواني، بسياري ازكنش ها وواكنش هاي جوانان ازجمله واكنش هاي گستاخانه، پرخاشجويي هاي تند، وحساسيت هاي شديد و...كه همگي ازنظربيشتر بزرگسالان نامطبوع وحتي غيرقابل تحمل مي باشند، هيچ كدام بيهوده وبي علت نيستند. براي مثال اگر جوان، بي انضباط وگريزان ازاطاعت ومقررات است، درواقع بيشتر ازآن روست كه شخصيت اوروبه تكامل واستقلال نهاده است وديگردوست ندارد همانند كودكان بااورفتارشود، حتي مي خواهد درمسائل مختلف، مورد مشورت قرارگيردتا شايستگي هاي خود رانشان دهد. قهرمان سازي، مدپرستي ومدل پرستي او، حاكي ازنيازبه مدل، راهنما، خودنمايي، خودستايي وزيباجويي است. وسواس وترديد، بي قراري وبي حوصلگي ها، اشتغال هاي بي هدف وكم دوام و...ناشي ازكمي تجربه وناچيزي مايه ي فكري درتشخيص درست ازنادرست است وانگيخته ازپويايي وتكاپوبراي دستيابي به استقلال فكري است. رؤيا سازي، بلندپروازي وخيال پردازي هاي دامنه دارشان، حتي خلوت وگوشه نشيني شان، براي آن است كه زماني رابراي انديشيدن به دست آورندوباكشف ذوق واستعدادهاي خود، توانايي هاي ذهني وجسمي خويش را افزايش دهند تابتوانندبامسايل جديد روبروگردند. بي قراري ها، پرسه زني ها ووقت گذراني هايشان، ناشي ازروح ناآرام ونيازشديد شان به استراحت فكري وروحي است. جوان درستيزه جويي هايش ميل به مهم جلوه كردن ودرلجبازي وسركشي هايش، شوق به آزادي وخودمختاري نهفته است وبه دنبال كسب امتيازهايي ازبزرگسالان است. تربيت، ظريف وخطيراست وكارهركس نيست؛ هرچندتكليف ووظيفه همه است. تربيت سهل وممتنع است، ساده امادشوار؛ آسان اماپيچيده واين«متناقض نماي» شكوهمند راتنها كساني خوب درمي يابند كه دراين وادي قدم زده باشند. جوانان سرمايه هاي عظيم وارجمندي هستند كه قلب وانديشه مستعدوتاثيرپذيرشان دراختيار جامعه است. اگرامروز بذرهاي مناسب باشيوه هاي مناسب افشانده شود، ثمرة آن، كام آينده را شيرين وفضايش رامعطر خواهد ساخت. دراين مقاله داريم ميزان تاثير پذيري وتاثير گذاري فرددرگروه رامطرح مي كنيم واگر تااين جا در برخوردمناسب وتربيت سخن گفتيم، به خاطر آن است كه خانواده- كه مهدتربيت است- نحوة برخورد جوان را با گروه هايي كه درآن عضواست، تعييين مي كند. بايستي جوان درخانواده يادبگيرد كه نظام ارزشي ثابتي داشته باشد وباواردشدن به گروه دوستان وهم سالان خود وسايرگروه ها داراي استقلال فكري باشد؛ به خاطر فشار هم سالان وبراي پذيرفته شدن درگروه، خودرا نبازدوارزش هاي خودرازيرپانگذارد. قبل ازآن كه كمي بازتر به اين مسئله بپردازيم، نگاهي به عصر حاضر مي اندازيم ومشكلات عظيمش راتاملي مي كنيم تااطمينان يابيم كه اگر جوان كه بايستي«بيداري روحاني يافته تابامقام خودجلوي طغيان موج تمدن مادي كه نوع بشررا به ورطه دماروويراني كشانده، سدنمايد»، اجازه دهد كه محيط اطرافش نظام ارزشيش را تعيين كند، فاجعه هارخ خواهد داد؛ زيرا همانطور كه بعد خواهيم گفت؛ منجي اين عالم جوان است. وضعيت عصرحاضر مادرعصري زندگي مي كنيم كه شاهد اختلال وپريشاني درشئون مختلفه زندگي بشر هستيم. انسان درعرصه هاي مختلف، سرگردان شده وملجاوپناهي براي خود نمي يابد. اين سرگرداني درعرصة سياسيت، اقتصاد، فرهنگ وهنررسوخ كرده است وتروريسم وقانون شكني ومكايد ودسائس شيطاني، افق سياست راتيره وتاركرده وماده پرستي وناسيوناليسم ونژادپرستي رايج گشته است. آشفتگي هاي اقتصادي، اوضاع بسياري ازكشورها رامختل كرده وتعدادانبوهي ازمردم براثر فروريختن اساس تجارت بين المللي، دچار فقروفاقه بي پايان شده اند، به طوري كه به سختي قادر به تامين مايحتاج خود مي باشند.ملل مختلفه عالم به موازات ترقيات علوم وفنون وتكنولوژي هاي پيشرفته، چون ازروح تائيد الهي محروم مانده ، هم چون جسمي بي جان شده وخطر روزافزون ازدياد تسليحات وادوات ناريه مخربه رابيشتر كرده است. بي ديني وضعف احساسات روحاني مبادي اخلاقي راضعيف ساخته وبنيانش راسست نموده است؛ به طوري كه سبب تضعيف بنيان خانواده شده است وبه طور كلي عطش ونياز كافي براي روحانيت وجودندارد واين امر خودعلت عمده وپايه واساس سيئات جاريه است. حال انصاف دهيد كه اگر جوان نيز همرنگ اين جماعت مرده شود، چه خواهد شد؟! اين دنيا سخت محتاج يك محيي است كه وارد ميدان خدمت شود وبا بيان بعد جديدي ازواقعيت برآگاهيِ فقيروغني، مظلوم وظالم، بي سواد ودانشمند بيافزايدو به آن ها كمك كندكه ذهن خودراتوسعه بخشند وآنان راقادرسازد كه نظم جديد اجتماعي را بناكنند. اين محيي كسي نمي تواندباشد جزجوان. جوان اسطوره اي كه واقعيت دارد سخن ازدوران جواني است، دوراني كه ويژگي آن توانايي است وارزش واهميتش« بهترين اوقات زندگاني»، ايامي كه آن را«دوره تهيه وتدارك» تسميه فرموده اند. سخن ازدوره اي است كه درمقايسه باديگر مراحل زندگي ازخصوصيات ويژه اي برخوردار است. سن جواني دوران شكوفايي قواي مختلفه انسان ودوران شورونشاط وجوش وخروش است. براثرنيروهاي بي سابقه اي كه فرد درخود احساس مي كندوافق هاي فكري جديدي كه به روي خودگشوده مي بيند، شوروهيجان آدمي به حداعلاء مي رسد. آدمي در اين دوران به ترك وطرد ارزش ها وموازين دنياي قديم مي پردازد. دراين دوران رشدهمه جانبة بدن، استخوان بندي محكم، عضلات قوي وخلاصه قواي جسمي جوان درنهايت قوت مي باشد. جوان باپشت سر گذاشتن بحراني كه براثررشد جسمي سريع نوجواني پديد آمده بود، استحكامي تازه يافته وازنيرومندي بي سابقه اي برخوردار مي شود. درحقيقت تكامل قواي بدني يكي ازشاخه هاي سعادت انسان است كه جوان دردوران شباب ازاين نعمت برخوردار است. درسطور بالا به اين مطلب اشاره شد كه كثرت، دليل برصحت نيست. قصدداريم باتوجه به اين مطلب واوضاع كنوني، ازجوان بخواهيم باقوايي كه دراختياردارد وموهبت هايي كه پروردگاربه اوعطا كرده است، درخلاف مسير آب شنا كند وبه اوخاطر نشان كنيم كه تنها اوست كه بايستي زشتي هاي مستولي برعالم رابزدايد وبه جاي آن زيبايي هاراترويج دهد. رابرت فراست (1963-1874)مي نويسد: دوجاده جنگلي ازهم جدا مي شدند ومتاسفانه گذرازهردوممكن بود. درمقام رهگذر مدت ها ايستادم تادرحدممكن ببينم اين دوكجا منشعب مي شوند، آنگاه به رهي ديگر به همان زيبايي نگاه كردم وشايد بتوان گفت كه اين راه بهتر بود. زيرا علف باپوشش سبزش منظره دلنشيني را به وجودآورده بود.درآن صبح- برگ ها به طور يكنواخت برروي هردومسير آرام گرفته بود كه نشان مي داد هنوزكسي برروي آن هاقدم نگذاشته است. اوه من اولي رابراي روزي ديگر نگه داشتم، گرچه مي دانستم كه چگونه يك راه به راهي ديگر منتهي مي شود وترديد داشتم كه مي توانم ازآن بازگردم، من باآه وحسرت ازاين مطلب يادخواهم كرد. درجايي كه قرن ها وفرسنگ ها بااين جا فاصله دارد: دوجاده جنگلي ازهم جدامي شدند، ومن...من جاده اي راكه كم گذر بود برگزيدم. وتمام تفاوت ها ناشي ازاين انتخاب بود. به اعتقاد من فراست به جوانان توصيه مي كند كه براي ايجاد تحول درخويش ودنياي اطراف واصلاح آن ضرورت دارد كه ديوار هم نوايي ودنباله روي را فروپاشيم وصرفاً به دليل انجام يك كار به وسيله غالب مردم، آن عمل رادرپيش نگيريم. ولي متاسفانه جوان امروزي، جواني است كه درهرلحظه ودرهرگروه، هرگروهي از دوستان، هم كلاسان، هم كاران و... وارد مي شود؛ هويت خود را فراموش مي كندونقابي به صورت مي زند. جوان است كه نظام ارزشي ثابتي ندارد، هرچه محيط تعيين كرد مي پذيرد واجرا مي كند؛ زيرا اين باور كه « كثرت دليل برصحت است» براوغالب شده است واين يكي ازحادترين مشكلات جامعه جوان امروزي است؛ زيرا اگر چه ممكن است جوان درخانواده نظام ارزشي صحيحي به دست آورد ولي باقرارگرفتن درجامعه وهمراه شدن بادوستانش آن ارزش هارافراموش كرده، تابع جمع دوستانش مي شود. لذا خانواده درتربيت جوان بايد دقت كند كه هنگام معرفي ارزش هاي صحيح به جوان، اورايك دستگاه مصرفي نداند؛ بلكه به جوان كمك كند كه با پويا كردن ذهن خويش وتفكر درمورد ارزش ها آن ها رابپذيرد تا اين ارزش ها براي جوان عمقي شود وهميشه ودرهرموقعيتي آن ها رابه كارگيرد. جامعه نيزدراين ميان مي تواند نقش خود راايفا كند ودركلاس هاي آموزشي كه تفكر را مي آموزد، به جوانان خاطرنشان كند كه تفكر وهمچنين ارزش هاي ديني وشخصي تنهابراي محيط خانه ومحل هاي خاص نيست، بلكه براي همه موقعيت ها است. همه روزه سرگذشت جواناني رادرجهان اطراف مي بينيم كه قربانيان مفاسد اجتماعي اند وباافراط درمصرف الكل وموادمخدروايجادسوانح رانندگي وجنايت وآدم كشي تعادل جامعه رابرهم مي زنندو خودنيزدراين مسيرنابودمي شوند. هنگام بحث دربارة اين مسايل باجوانان اغلب باعبارت هايي ازاين دست روبه روهستيم كه: «همه اين كار رامي كنند». درميان سخنان آنان پيوسته واژه «فشارهم سالان»شنيده مي شودوچنين استنباط مي گردد كه جوانان بسيار مايلندتوسط هم سالان وهمپايگانشان پذيرفته شوند. اغلب به اين نكته اشاره مي كنند كه هيچ كس مايل نيست به خاطر عدم هماهنگي بااطرافيانش، غيرطبيعي به نظرآيد. اين سخنان مارابه يادضرب المثل قديمي « خواهي نشوي رسوا همرنگ جماعت شو» مي اندازد. من معتقدم اين سخنان بي ارزش و باطل است؛ زيرا انجام عملي صرفاً به خاطر هماهنگي باگروه- درصورتي كه آن عمل ازنظرارزش هاي فكري جوان قبيح وزشت است- كاري بس عبث وبيهوده ومايه رسوايي است. مااگر خواهان دنيايي تازه ونوهستيم، همانطور كه قبلاً هم گفتيم، اگر لازم شد بايستي درخلاف جريان آب حركت كنيم واين طرز فكر راگسترش دهيم . يك جوان بايد بداند كه ضرب المثل فوق ديگر نبايد جايگاهي درفرهنگ ماداشته باشد. اگر به تاريخ نظاره كنيم وفرستادگان الهي رابه ياد آوريم وبه گاليله وامثال اوبينديشيم، متوجه مي شويم كه آنان مي دانستندكه كثرت دليل برصحت نيست. هرگاه پيامبري درميان مردم ظاهر شد، تنها آناني اوراتائيد كردند كه دست ازهم رنگي باجماعت مرده برداشتند. درزمان گاليله همه مي گفتند زمين صاف است واگر اونيزمي خواست هم رنگ جماعت شود، ما اكنون دردنياي ديگري زندگي مي كرديم. تمامي اين بزرگان رسوايي ظاهري رابررسوايي واقعي ترجيح دادندو ظاهراًازجامعة خودطردمي شدند. آن ها پايبند حقيقتي بودند كه درزمان زندگيشان، مردم اطرافشان ازآن غافل بودند؛ ولي اكنون ازآنان به نيكي ياد مي شودوستوده مي شوند. جامعه وخانواده بايد به جوانان بياموزند كه حتي اگر همة مردم درنوشيدن الكل واستفاده ازمواد مخدر اتفاق نظر داشتند، آن ها نبايد دچار ترديد شوند. آن ها بايستي راه متفاوت را برگزينند. اين تنها يك موضوع ازاين دست است- مسائلي كه دوستان، هم كلاسان، همكاران و...يك جوان باهم دران اتفاق نظر دارند ولي هرگاه مورد بررسي دقيق قرار مي گيرد، صحيح نيست- مسائل ديگري غيرازمسائل اخلاقي نيزوجود دارد كه درآينده بشري تاثير بسزايي خواهند داشت. تاثير «فشارهم سالان» برروي جوانان اغلب به اين دليل است كه بزرگ ترها هم درزندان هم نوايي بسر مي برند وهنوزقربانيان«فشار هم سالان» خودهستند. ازآن جايي كه بزرگ ترها درآفرينش تفاوت درزندگي خود باموانع روبروبوده اند، اغلب ازخطاي جوانان مي گذرند ورفتار ناصوابشان را توجيه مي كنند. قصد ماازمطرح كردن مطالب فوق نفي نظرية فشارهم سالان بود و اين كه براين حقيقت چشم بگشائيم كه آفرينش تفاوتِ عمده درزندگي، مستلزم اجتناب ازدنباله روي است. اگر راه زندگي خودرا همانند ديگران برگزينيم، متاعي براي عرضه كردن دراختيار نداريم. گرچه پيروي ازراهي كه توسط غالب مردم طي مي شود، شما رافردي سازگار، هماهنگ، پذيراوحتي فرهيخته معرفي مي كند؛ اما دراين فرآيند ازتفاوت وتحول نشاني نيست.
|
