|
در سال 1997 آلباني شاهد بزرگترين شورشي بود كه تاكنون در تاريخ خود تجربه كرده بود. مردم ساختمان هاي دولتي را به آتش كشيدند و هر شيشه اي را كه ديدند خرد كردند. دولت تسلط بر بخش جنوبي كشور را از دست داد و چريك هاي مسلح و نظاميان كنترل شهرها را به دست گرفتند. تنها يك ميليون اسلحه به دست مردم افتاده بود و دولت چاره اي جز استعفا نديد. رئيس جمهور، بريشا به تلويزيون آمد و عاجزانه از مردم خواست كه آرامش خود را حفظ كنند، كه البته فايده اي نداشت. وزير امور خارجه به ميان تظاهر كنندگان رفت، اما مردم با شعارهاي مرگ بر دولت به استقبال هلي كوپتر او آمدند. سنگي به سرش خورد و يك مرد با ميله اي فلزي او را تا حد مرگ كتك زد. وزير در حاليكه از درد به خشود مي پيچيد، به استاديوم ورزشي گريخت و در را از پشت بست. شورشيان سلاح بادي گاردها و پليس ها را هم گرفتند. پليس ها به التماس افتادند و گفتند آنها را به زور آنجا فرستاده اند و خودشان هم مال باخته اند. اما گوش كسي به اين حرفها بدهكار نبود. آنها هم كتك بدي خوردند. هيچ كس فكر نمي كرد «تجارت هاي شبكه اي با الگوي هرمي» ممكن است جامعـه اي را اينچنين از پا درآورد. مردم آلباني، فقيرترين كشور اروپا، همه پس انداز خود را در شبكه هايي نظير گولدكوئيست، رفاه جهاني، مگانت و كهكشان طلايي سرمايه گذاري كرده بودند و وقتي خبر رسيد اين غول ها يكي يكي از پا در مي آيند، نه تنها همه اميدشان بر باد رفت، بلكه ديگر توانايي براي ادامه فعاليت هاي اقتصادي نيز نداشتند. جيب همه خالي شده بود. حقيقت اين بود كه مردم آلباني تازه از زيرحاكميت كمونيسم شوروي بيرون آمده بودند وهيچ شناختي از سرمايه گذاري خارجي وسيستم بورس نداشتند.فكرمي كردندواقعاًممكن است به سرمايه گذاري هاي آنها هزار درصد (!) سود تعلق بگيرد. فكر مي كردند اقتصاد آلباني تا چند سال ديگر رونق خواهد گرفت. مردم واقعاً به اين گمان افتاده بودند كه مي شود يك شبه، ثروتمند شد و مي شود و مي شود يك ساله صاحب ثروتي شد كه آنها را تا پايان عمر از كار كردن بي نياز كند. اما كلاهبرداري بزرگ ترين سازمان هرمي آلباني، آنها را به شدت غافلگير كرد. نكته تلخ تر ماجرا اين بود كه خبر رسيد اين سازمان ها با دولت تباني كرده بودند و سران دولتي هم در اين جريان پول خوبي به جيب زده اند. بسياري از اعضاي پارلمان، رئيس جمهور را تشويق كردند تا در برابر شورش ها به شدت ايستادگي كند، چرا كه خود در سيستم هاي هرمي سهيم بودند. تنها در مجلس بعدي بود كه طرح ممنوعيت تجارت هاي شبكه اي باالگوي هرمي به تصويب رسيد. اين پايان بحران نبود. سال بعد قيمت ها سي درصد بالا رفت و تورم آنقدر شدت گرفت كه كارخانه ها دست از توليد كشيدند. دولت اعلام كرد در جراين شورش ها دو هزار نفر كشته شده اند. آنها كساني بودند كه پولشان را مي خواستند.
بحران تجارت هاي هرمي هر روز پيچيده تر از قبل مي شود. اين بحران تنها دامنگير كشورهاي در حال توسعه نيست. در آمريكا هر ساله ده ها شركت به جرم اجراي الگوي هرمي تحت پيگردقانون قرارمي گيرند.تجارت هاي هرمي معمولاً در كشورهاي پيشرفته (بخصوص آمريكا، ايتاليا و استراليا) طراحي و مديريت مي شوند و قربانيان آنها بيشتر مردمان كشورهاي جهان سوم اند. اگر چه چنين ساختارهايي با جذب ميليون ها دلار درآمد ارزي به اقتصاد كشورشان كمك بسياري مي كنند، دولت ها مصمم اند اين الگوي بيمار تجاري را به كلي از ميان برچينند، كميسيون تجارت فدرال آمريكا(FTC) در سال 2001 يك شركت هرمي راكه به نام SkyBiz كه با وب سايتي با همين عنوان مشغول به كار بود، غيرقانوني اعلام كرد، اگر چه اين شركت از سرتاسر جهان175ميليون دلاربه چنگ آورده بود. اين شركت با شعار «كار در خانه» اعضا را جذب خود مي كرد و به آنها پيشنهاد مي داد با پرداخت 100 دلار از خدمات تحصيلات اينترنتي بهره مند شوند اسكاي بيز فعاليتي غير قانوني بود، چون اعضايي را جذب مي كرد كه مي توانستند با پرداخت حق عضويت 25 دلار از خدمات تحصيلي استفاده نكنند و تنها به جذب زير شاخه مشغلو شوند. از سوي ديگر خدماتي كه ارائه مي كرد بسيار گران تر از قيمت آنها در بازار عادي بود. اين ترقندي است كه شركت هاي هرمي براي مشروع نشان دادن خود به كار مي بندند. مثلاً گولد كوئست ادعا مي كند در ازاي ششصد هزار توماني كه به او مي دهد به شما يك سكه طلا مي دهد، در صورتي كه قيمت سكه در بازار واقعي تنها نصف مبلغ پرداخت شده است. (اعضاي گولدكوئست معمولاً هنگام پرزنت كردن داستان يك زن انگليسي را تعريف مي كنند كه در سال 1907 سكه اي را به قيمت 20 دلار خريد و نوه هايش در سال 1997 توانستند آن را 660 هزار دلار بفروشند. آنها متن انگليسي داستان را هم به شما نشان مي دهند كه معلوم نيست از كدام روزنامه يا مجله بريده شده است. يك بار از آنها پرسيدم يعني آن سكه هم جزو سكه هاي گولدكوئست بوده؟ با خنده جواب دادند نه ... گولدكوئست تازه سال 1997 افتتاح شده!) تفاوت ديگر بازاريابي شبكه اي قانوني و الگوهاي هرمي در اين است كه كالاهايي كه سازمان هاي اول توزيع مي كنند در مغازه ها و فروشگاهها قابل خريدند اما كالاهاي الگوي هرمي تنها به اعضايي ارائه مي شود كه حق عضويت خود را پرداخته باشند. پليس ژاپن امسال يك شركت پخش مواد غذايي را به جرم تشكيل ساختاري هرمي تعطيل كرد. اين شركت با جذب ده هزار عضو، چهل ميليارد ين به دست آورده بود. مديران شركت ادعا كردند اين ده هزار نفر مشتري هاي ثابتي هستند كه كالاهاي آنها را مي خرند، اما پليس با مداركي كه از 25 شعبه اين شركت به دست آورد ثابت كرد مشتري ها حق عضويت مي پرداخته اند. شركت هاي هرمي هر بار نقاب تازه اي به چهره مي زنند و هر بار به گونه ديگري ما را مي فريبند. بعضي شان اسم هاي فريبنده اي انتخاب مي كنند (بصيرت جهاني، درآمد 2000،كمك به زنان براي كمك به زنان،كلوب اقبال جويان، براي صلح جهاني دعا كن) و بعضي ترفندهاي تازه اي رو مي كنند. كلوب اكويتي نت به اعضاي خود وعده مي داد بعد از بيست هفته به آنها يك وام 120 هزار دلاري مسكن مي دهد؛ اگر هزينه عضويت سالانه 120 دلار را بپردازند و بتوانند اعضاي ديگري را به مجموعه اضافه كنند.هرعضو جديد 30 امتياز داشت و معادل يك دلار به حساب مي آيند؛ يعني هركس با معرفي 4049 نفر و امتياز لازم براي وام 120 هزار دلاري راكسب مي كند. در فاز بعد فرد با جذب 1022 نفر مي توانست از وام 250000 دلاري بهره مند شود. پليس آمريكا اين نهاد را تعطيل كرد. الگوي سي دي اكسپرس نيز كه بعد از دريافت 55 دلار به اعضا اجازه خريد مقداري سي دي مي داد، نيز غيرقانوني شناخته شد. الگوي گلوبال اينتراكتيو با فروش بسته كاست هاي آموزشي خود را مشروع جلوه داد. قيمت شش كاست 1600 دلار بود. هركس حق دارد محصولات خود را به هر قيمتي بفروشد. اما كميسيون تجارت فدرال آمريكا اين شركت را هم غيرقانوني اعلام كرد. جالب تر از همه اينها شركت هايي هستند كه از بازي هاي كامپيوتري به عنوان نقاب استفاده مي كنند. درمدل بشقاب پرنده با پرداخت 140 دلار مي توانيد سوار سفينه اي شويد وخود را به مريخ برسانيد. هر عضوي كه به مريخ مي رسد مي تواند دوبشقاب پرنده بخرد و آدم هاي زميني جديدي سوار آن كند. در الگوي هرمي «كش كلاب ويكتوريا» به خلبان خود مبلغي پول مي دهيد اما هواپيما پرواز نمي كند مگر اينكه شما صندلي هاي خالي را با سرنشينان جديد پر كنيد. الگوي هرمي ساختار بسيار ساده اي دارد، اما سودآورترين نهاد تجاري در طول تاريخ تمدن بوده است. ابتدا يك نفر يا يك شركت پيام هايي را به افراد مختلف، معمولاًآشنايان خود،مي فرستد.به آنها گفته مي شود با پرداخت مثلاً 5 دلار مي توانند عضو مجموعه شوند. اعضاي جديد به نوبه خود اين پيام را به ديگر دوستان خود مي فرستند. از 5 دلارهاي جديد، درصدي را بر مي دارند و بقيه را به بالايي مي دهند. اين الگـو در لايه هـاي پـائين تر ادامه مي يابد و درصدها به شخص اول، دوم و ... مي رسد. در چنين زنجيره اي هر كس به عنوان خريدار (از بالا) و فروشنده (از پائين) فعاليت مي كند. كميسيون فروش (چه فروش خودت و چه فروش كساني كه زير دست تو كار مي كنند) مهمترين انگيزه براي ادامه فعاليت است. در اين كار كساني موفق ترند كه انگيزه بالا و روابط عمومي قوي داشته باشند. كساني كه نياز شديد مالي دارند نظير ورشكسته ها، تازه ازدواج كرده ها و دانشجوها معمولاً بيشترين قربانيان اين شبكه عنكبوتي ويرانگر هستند. نكته جالب اين الگوهااين است كه تجارت دهان به دهان وميان آشنايان بسط مي يابد. به اعضا اكيداً توصيه مي شود از رسانه هاي جمعي براي تبليغ و عضوگيري استفاده نكنند و به جذب دوستان خود متمركز شوند. در واقع آغاز اين قبيل فعاليت هاي پولساز نياز به هيچ سرمايه اي ندارد. هركس كه چند دوست داشته باشد، مي تواند الگوي خود را شروع كند. بسياير از اسپم هايي كه روزانه روانه ميل باكس شما مي شوند و به شما وعده ثروتي كلان را مي دهند ويروس نيستند. اين ايميل ها راكساني مي فرستند كه يك شبه تصميم گرفته اند الگوي هرمي جديدي به راه اندازند. اين ايميل ها از الگوي نامه هاي شانس پيروي مي كنند. وقتي نامه يا ايميل را دريافت مي كنيد مبلغي به كسي كه پيـام را برايتان ارسال كرده مي فرستيد. بدين ترتيب نامه جديدي برايتان فرستاده مي شود كه اين بار نام كسي بالاي آن نوشته نشده و شما مي توانيد نام خود را بالايش بنويسيد و آن را به هر تعدادي كه مي خواهيد كپي بگيريد و پخش كنيد. اين بار كساني كه نامه تميز را بخواهند بايد به شما پول بدهند. اين الگو به اندازه الگوهاي هرمي ديگر پولساز نيست، اما به هر حال ضرري هم ندارد. يك پيام به هزاران نفر ايميل مي شود. سه نفر هم جواب مثبت بدهند كافي است. ممنوعيت قانوني الگوهاي هرمي، معمولاً باعث افزايش اسپم هاي اين چنين مي شود. سازمان هاي هرمي به هر دري مي زنند تا مشروعيت خود را به اعضاي جديد ثابت كنند. گولدكوئست، شركتي كه مقر آن در هنگ كنگ است و سكه هايش را در آلمان ضرب مي كند، از مقامات دولت چنين اجازه گرفت تا سكه هاي اژدهاي جشن هاي هزار ساله اين كشور را ضرب كند. آنها سكه پاپ ژان پل دوم را هم توليد كردند. بعد از عربستان هم مجوز گرفتند تاتصوير كعبه را ضرب كنند. سكه هايي از گاندي، مجموعه بازي هاي المپيك سيدني و سكه هاي يادبود جام جهاني هم ضرب شدند. متاسفانه بسياري از كشورها از جمله ايران به خاطر اطلاع نداشتن از قوانين تجارت شبكه اي غيرقانوني، به اين پيشنهادها تن دادند. آنها گمان مي كردند اين سكه ها براي معرفي شخصيت هاي تاريخي وتبليغ فعاليت هاي ارزنده آنهاضرب خواهند شد. يك محاسبه سرانگشتي نشان مي دهد بيشتر آدم هايي كه در الگوي هرمي هستند، پول خود را از دست مي دهند. در دايره المعارف اينترنتي و يكي پديد آمده هدف اصلي الگوهاي هرمي «تبديل مشتريان بالقوه به گروهي احمق اما پولساز است». پيشنهاد دهنده ها هميشه از آدم هايي مثال مي آورند كه موفق شده اند، اما هيچ كس توجه نمي كند كه پولي كه آنها به جيب زده اند حاصل زيان هزاران نفر ديگر بوده است. به بيان ديگر اين نظام ها براي پول دادن به افراد موفق، از درآمد حاصل از عضويت افراد ناموفق استفاده مي كنند. محدوديت جمعيت حكم مي كند نهادهاي هرمي نمي توانند تا هميشه به كار خود ادامه بدهند. آنها معمولاً بعد از اشباع نسبي بازار تعطيل مي شوند يا خود را ورشكسته اعلام مي كنند. الگوي هرمي در بسياري از كشورهاي جهان ممنوع است و فعالان آن مورد پيگرد قانوني قرار مي گيرند. هفته گذشته مجلس ايران هم بعد از سالها، لايحه ممنوعيت تجارت هاي هرمي را تصويب كرد. اما هنوز معلوم نيست كه اين قانون تا چه حد قابل اجرا باشد. تجربه آلباني، روسيه و روماني به جهان نشان داد كه دولت براي مبارزه با ساختارهاي هرمي بايد به اقداماتي فراتر از تصويب قانون روي آورد. سازمان هاي بشر دوستانه بسياري با عنوان «هشدار الگوهاي هرمي» در بسياري از كشورها به آگاه سازي مشتريان روي آورده اند تا فريب سودجويان نقابدار را نخورند. اما تجربه نشان داده قدرت تبليغاتي آنها در مقايسه با سازمان هاي غول پيكر هرمي كه اعضاي خود را هر ماه به يك هتل تفريحي مهمان مي كنند، بسيار ناچيز است. كميته مشاوران سازمان ملل در نهايت به رئيس جمهور آلباني پيشنهاد كردند پيشاز هر چيز نهادهاي اقتصادي را براي سرمايه گذاري رونق دهد تا مردم بدانند با پس انداز خود چه كار كنند، وگرنه فاجعه بار ديگر به شكلي ديگر نمود خواهد يافت.
|
