و اين دوگانگي – در برخورد با اين مسئله – الان تبديل شده به بزرگترين معضل جوانان ايراني. نه! اغراق نكرديم كه گفتيم بزرگترين معضل. اگر كمي واقعبين باشيد و نخواهيد چشمتان را روي دنياي دوروبرتان ببنديد، اين معضل را بهخوبي حس خواهيد كرد.
و اين بهانه ماست براي اينكه درباره بهداشت جنسي حرف بزنيم و چه مناسبتي بهتر از دهم آذر، روز جهاني ايدز؟ در پرونده شماره 145 همشهری جوان سعي كرديم اول برويم سراغ نهادها و سازمانهايي كه قاعدتا بايد متولي آموزش جنسي به جوانها باشند؛ براي اينكه بدانيم هركدامشان چهكار كردهاند يا ميكنند.
بعد هم با 3 كارشناس گپ زدهايم؛ يك جامعهشناس، يك روانپزشك و يك روحاني كه هركدامشان حرفهاي زيادي براي گفتن دارند و در نهايت كارهايي را كه تا حالا به صورت پراكنده براي آموزش جنسي انجام شده، بررسي كردهايم.( گفتوگو با جامعهشناس و روانشناس را در شمارههاي بعد خواهيد خواند)
شايد يك توضيح هم لازم باشد و آن اينكه قصد همشهري جوان اين است كه يك تصوير كلي از ماجرا نشان بدهد. اين پرونده شايد فقط يك هشدار باشد.
درباره مسئله آموزش جنسي اين «سكوت»ها و «نميدانيم»ها و «به ما مربوط نيست»ها در بين مسئولان بيشتر سازمانهاي مرتبط با جوانان وجود دارد. خيلي از آنها يا اصلا جوابت را نميدهند يا اگر با هزار جور ژانگولر بتواني راضي به حرفزدنشان بكني، چيزي ميگويند كه به دردت نخورد.
حقيقت ماجرا اين است كه تقريبا برنامه مشخص و سازمانيافتهاي در اين زمينه وجود ندارد و خب، طبيعتا نهادي هم مامور پيگيري و اجراي قضيه نيست. اگر هم كسي كاري كرده، مقطعي، جمع و جور و البته بيسروصدا بوده. اين را وقتي متوجه ميشوي كه فهرستي از سازمانهاي مرتبط با جوانها درست كني و به يك يك آنها سرك بكشي.
به ما مربوط نيست
آموزش و پرورش: خط قرمز است
از نظر كارشناسان، اين وزارتخانه بيشترين مخاطب را در بحث آموزش جنسي دارد. به هر حال، بخش قابلتوجهي از جوانان و نوجوانان در مدارس درس ميخوانند و شايد كلاس درس يكي از بهترينجاها براي ارائه اينجور آموزشها باشد ولي ظاهرا آموزش بهداشت جنسي در آموزش و پرورش، خط قرمز محسوب ميشود و حتي صحبتكردن درمورد آن هم جايز نيست.
البته از حدود 8 سال پيش در آموزش و پرورش حركتي شروع و جزوههايي با مضمون آموزش پيشگيري از ايدز و رفتارهاي پرخطر تهيه شد. اين جزوهها بعد از بررسيهاي كارشناسي دفتر پيشگيري از آسيبها و بلاياي طبيعي آموزش و پرورش، در بعضي مدارس توزيع شد.
مخاطبان اين جزوهها هم دانشآموزان دبيرستاني بودند. منتها اخيرا با احياي معاونت پرورشي، دفتر پيشگيري از آسيبها، زيرمجموعه اين معاونت شده. در شروع فعاليت معاونت پرورشي، صحبتهايي درباره بازنگري جزوههاي پيشگيري از اعتياد، ايدز و توزيع دوباره آن بين دانشآموزان مطرح بود اما با گذشت حدود يك سال، اين جزوهها – كه اتفاقا آماده هم بودند – به دلايل نامعلومي توزيع نشدند.
ظاهرا معاونت پرورشي آموزش و پرورش اين جزوهها را متناسب با سن و شرايط دانشآموزان ندانسته و خواستار بازنگري مجدد در آنهاست؛ بازنگرياي كه هيچوقت انجام نشد. آخرين خبر از وزارتخانه هم ميگويد كه چند ماه پيش دفتر پيشگيري از آسيبهاي اجتماعي و بلاياي طبيعي در يك دفتر ديگر ادغام شده است.
وزارت بهداشت: به ما مربوط نيست
يكي ميگويد بايد برويد سراغ «اداره ايدز و بيماريهاي مقاربتي». آنجا ميگويند فقط براي پيشگيري از ايدز برنامه دارند و مسئول آموزش مسائل جنسي، «اداره سلامت خانواده و جمعيت» است.
آنها هم فقط برنامههايي درخصوص «تنظيم خانواده» دارند و البته كارهايي هم در زمينه آموزش مسائل جنسي بعد از ازدواج كردهاند. ظاهرا در كلاسهاي اين اداره، مباحثي مثل بهداشت باروري يا سلامت باروري، تنظيم خانواده، مراقبتهاي دوران بارداري و تغذيه با شير مادر تدريس ميشود. آنها ظاهرا كتابي هم تهيه كردهاند كه چيزي حدود 20صفحهاش به مسائل آموزش جنسي مربوط ميشود. البته كتاب هنوز چاپ نشده و تازه قرار است بعد از چاپ، به طور آزمايشي براي دانشجويان 3 دانشگاه تدريس شود.
آنها بحث آموزشهاي قبل از ازدواج را جزء وظايف «اداره سلامت جوانان و مدارس» عنوان ميكنند. اما دكتر شهرياري – مسئول اين اداره– كليه مباحث مربوط به آموزش جنسي را مربوط به انجمن تنظيم خانواده ميداند. خلاصه كه دستآخر معلوم نشد چه نهادي در وزارت بهداشت مسئول پيگيري اين مقوله است.
سازمان صداوسيما: ما برنامهاي نداريم
همانطوري كه از قبل هم ميشد حدس زد، در سازمان صداوسيما هيچ برنامه مشخصي در زمينه بهداشت و آموزش جنسي وجود ندارد. يكي از اعضاي شوراي سياستگذاري سلامت اين سازمان – كه اصلا دوست ندارد نامي از او برده شود – در اين باره ميگويد: «ما هيچ برنامهاي در اين خصوص نداريم و نميتوانيم خارج از برنامه كار بكنيم».
او 10 اولويتي را كه وزارت بهداشت براي آنها تعريف كرده، برميشمرد و ميگويد: «در هيچكدام از اولويتهايي كه وزارت بهداشت براي ما مشخص كرده، عنوان آموزش بهداشت جنسي ديده نميشود؛ حتي پيشگيري از ايدز هم كه در دوره قبل جزء اين 10 اولويت بود، در دوره فعلي از فهرست خارج شده». او به نكته جالبتري اشاره ميكند: «الان بهداشت دهان و دندان جزء اولويتهاي ماست ولي ايدز نه!».
در آخر، حرف ميرود به سمت محدوديتها و چيزهايي كه آدم دلش ميخواهد دربارهاش صحبت كند؛ «باور كنيد ما هم دوست داريم درباره بهداشت جنسي حرف بزنيم و برنامه بسازيم؛ ما هم احساس نياز ميكنيم و ميدانيم كه بايد در اين زمينه به مردم آگاهي داد ولي خب، نميتوانيم».
وزارت علوم: چي؟
اين وزارتخانه بهطور مستقيم با جوانها ارتباط دارد؛ حتما هم ميدانيد كه چند سالي است درس جمعيتشناسي و تنظيم خانواده به سرفصل درسهاي مقطع ليسانس اضافه شده؛ درسي كه معمولا به همان جمعيتشناسي خلاصه ميشود. وزارت علوم هم جزء آن نهادهايي است كه در آن هيچكس خودش را مسئول بحث آموزش جنسي نميداند؛ نه معاونت آموزشي و نه معاونت فرهنگي وزارت علوم زير بار مسئوليت اين امر نميروند.
اگر هم خيلي مته به خشخاش بگذاري، برايت توضيح ميدهند كه دانشجويان پزشكي و زيستشناسي يك چيزهايي در اينباره ميخوانند! و باز اگر اصرار كني، فعاليتشان را به همان درس تنظيم خانواده مرتبط ميكنند. نهايت ماجرا اين است كه متوليان وزارت علوم، وظيفه سياستگذاري آموزشي در دانشگاهها را برعهده شوراي عالي انقلاب فرهنگي ميدانند.
مخبر دزفولي – سخنگوي شوراي عالي انقلاب فرهنگي – هم اظهارنظر در اين باره را به زماني موكول ميكند كه شورا تصميم جديدي براي آموزش بهداشت جنسي در دانشگاهها بگيرد؛ اتفاقي كه ظاهرا از دستور كار شورا خارج شده و فعلا هم خبري از آن نيست.
مرضيه قاضيزاده- سارا هاشمينيك- سپيده شاهمحمدي