کودک آزاری: روح و جسم من ازآن کيست؟

پنجشنبه, 17 مرداد 1387 09:44

تعداد بازدید :5338

کارشناسان حقوق کودک در ايران می گويند ميزان کودک آزاری رو به افزايش است و گستردگی عواملی مانند ناآگاهی والدين از رفتار درست با فرزندان، بيکاری، اعتياد و مشکلات خانوادگی به اين روند صعودی دامن می زند.

از جمله، انجمن حمايت از حقوق کودکان در ايران می گويد در طول تابستان 1383 حدود نهصد و چهل تماس تلفنی در ارتباط با کودک آزاری به اين انجمن شده که تقريبا دو برابر همين آمار در تابستان سال گذشته بوده است.

کتک وسيله ای برای انضباط!

مريم، که مادری جوان در تهران است، می گويد: "بازيگوشی پسرم من را به ستوه آورده بود. به قدری محکم زدمش که دلم برايش سوخت. اشکهايش را که پاک می کردم از خودم بدم آمد. از اين که از قدرتم سوء استفاده کرده بودم حتی کمی جا خوردم. اما می دانستم که بازهم اين کار را خواهم کرد."

کمتر پدر و مادری را می يابيم که کودک خود را به نوعی تنبيه نکرده باشد. تنبيه بدنی کودک همواره مورد تائيد يک گروه و مخالفت گروه ديگر بوده است. موافقان آن را وسيله ای مناسب برای منضبط و کنترل کردن کودک و مخالفان آن را مغاير حقوق کودکان می دانند.

اما قلمرو جسمی و روحی کودک از آن کيست؟ و چه زمان تاديب به آزار و اذيت تبديل می شود؟

برخی از موافقان می گويند "تلنگری به بچه زدن (مثلا پشت دستش زدن) آسيب فيزيکی به او نمی رساند و فقط به او گوشزد می کند که بايد رفتارش را درست کند." اما کارشناسان می گويند که عرف بودن يک تلنگر باعث می شود که سوء رفتار با کودکان جدی گرفته نشود و فقط رفتارهای شديدتر از آن - اگر شناسايی شود - مورد پيگرد قانونی قرار بگيرد.

اما ناظران در ايران می گويند شناسايی سوء رفتارهای شديد و پيگيری آنها با دشواری های زيادی روبروست.

مسعوده مشايخ، رئيس انجمن حمايت از حقوق کودکان، با اين توضيح که کودک آزاری يعنی "هرگونه فعل يا ترک فعلی که باعث آزار روحی و جسمی و ايجاد آثار ماندگار در وجود يک طفل شود"، می گويد: " شکل های متعددی از کودک آزاری وجود دارد که آثار آن می تواند ماندگار يا مخفی باشد. ممانعت از حاضر شدن کودک در کلاس درس، محروم کردن او از غذا، حبس در حمام يا زيرزمين از اشکال مخفی کودک آزاری است. تنبيه بدنی و تجاوز جنسی به کودک هم از انواع کودک آزاری فيزيکی است که علائم آن قابل رديابی است."

خانم مشايخ در ادامه می گويد: "وقتی قوانين ايران را بررسی می کنيم متوجه می شويم که در بعضی موارد از کودک آزاری قانون لازم را نداريم. در ديگر موارد قانون را داريم، اما ناقص است و فراگير نيست. بزرگترين مشکل زمانی ظهور می کند که ماده قانون را داريم و کامل هم هست اما در موقع اجرا با مشکل روبرو می شود و مانع از فعاليت تمام کسانی می شود که به نوعی تلاش می کنند از حقوق کودکان دفاع کنند. مصاديق متعددی از اين معضل وجود دارد که شايد مهم ترين آن نا آگاهی قاضی از تصويب قوانين حمايت از کودکان و نوجوانان است. بسياری از قضات ما به صراحت می گويند که کودک آزاری مقوله و واژه ای است که در جرايد و رسانه ها و حرف مردم وجود دارد و اصلا مصداق قانونی ندارد."

مشاهدات اجتماعی و پرونده های قضايی حاکی است که کودک آزاری در تمام اقشار جامعه رخ می دهد و فقط شامل يک گروه با استطاعت مالی خاص نمی شود.

رئيس انجمن حمايت از حقوق کودکان در اين باره می گويد: "عليرغم غنای مادی که در اين کشور وجود دارد، فقر اقتصادی بخش لاينحلی از جامعه شده است. ما همواره از خانواده های پربچه می پرسيم چرا با وجود فشار اقتصادی بازهم به بچه دار شدن مبادرت کرديد؟ کودک آزاری ريشه نه تنها ريشه در فقر اقتصادی دارد، بلکه همچنين ريشه در فقر فرهنگی دارد. ما از طريق 'صدای يارا' مواردی داريم که از مصاديق مشهود کودک آزاری است در حالی که پدر و مادر تحصيل کرده هستند و بضاعت مالی خوبی هم دارند."

انجمن حمايت از حقوق کودکان ايران در سال 1380 "صدای يارا" را به عنوان وسيله ای ارتباطی برای گزارش موارد کودک آزاری راه اندازی کرده است.

آيا مهارت در پرورش فرزندان "ذاتی" است؟

روانشناسان و جامعه شناسان به طور عمومی بر اين عقيده هستند که اگر از تنبيه بدنی کودک برای تربيت فرزندان استفاده کنيم، به آنها ياد می دهيم که از ما بترسند و در نهايت مشکلات روانی متعددی - از جمله نفرت و خشم - را در آنها نهادينه می کنيم.

افسانه هاشمی، روانشناس در ايران، می گويد : "تنبيه بدنی يک راه ميان بر است و پيام آن اين است که اگر کسی را هم دوست داشته باشيم، می توانيم آنها را بزنيم. اگر می خواهی کسی را کنترل کنی بايد با خشونت عمل کنی."

خانم هاشمی تنبيه را تيغه ای دولبه می داند که باعث تشويق کودک به ادامه رفتار نابهنجارش می شود: "معمولا پدر و مادرها پس از تنبيه به بچه توجه زيادی نشان می دهند و به او محبت می کنند. بچه برای دريافت اين توجه و محبت باز همان رفتار را تکرار می کند."

به اين ترتيب آيا تشخيص پدر و مادر در تعيين حد و مرز انضباط در تربيت قابل اعتماد است؟

اين روانشناس معتقد است که فرزندداری يک مهارت است که بايد برای آن آموزش ديد: "برخلاف باور عمومی حس پدری يا مادری ذاتی نيست. برای اين که پدر و مادری خوب و مقتدر باشيم بايد پيش از بچه دار شدن آموزش ببينيم."

به گفته خانم هاشمی باورهای نادرست مبتنی بر اين که "خيلی از افراد موفق جامعه در کودکی کتک خورده اند" مانع از رديابی عوارض گسترده اين رفتار در ميان کودکان و نوجوانان - که در آينده افراد بالغ جامعه خواهند بود - می شود: "وقتی بچه ها کم سن و سال هستند اين مادرها هستند که اغلب مبادرت به تنبيه بدنی آنها می کنند که در آنها احساس ناامنی و طرد شدن ايجاد می شود. اما وقتی بزرگتر می شوند و به سنين نوجوانی می رسند، غالبا از سوی پدرشان مورد تنبيه قرار می گيرند، که در آنها احساس حقارت به وجود می آورد."

اين کارشناس معتقد است که تنبيه بدنی به هر شکلی و در هر سطحی آسيب رسان است: "اما اين آثار در موارد شديدتر کودک آزاری، به دو صورت افراط و تفريط ديده می شود. فرد يا گوشه گير و منزوی می شود يا پرخاشگر و خشن. همچنين اعتياد به مواد مخدر در ميان افراد آزار ديده رايج است."

مجموعه قانون حمايت از کودکان و نوجوانان موسوم به لايحه کودک آزاری در تاريخ بيست و پنجم آذرماه سال 1381 توسط مجلس شورای اسلامی تصويب شد. اما شورای نگهبان با استناد به اين که حريم خصوصی افراد بايد حفظ شود، تغييراتی را در آن اعمال کرد و به اين ترتيب آنچه در خانه می گذرد به نام تاديب و تربيت فرزند خارج از اين قانون قرار می گيرد.

رئيس انجمن حقوق کودکان در ايران حفظ حريم خصوصی افراد در ارتباط با کودک آزاری را قابل تامل می داند و می گويد: "تا پيش از تصويب اين قانون کودک آزاری يک جرم خصوصی محسوب می شد اما پس از تصويب بخش هايی از آن يک جرم عمومی تلقی می شود. پس اگر فردی آثار ضرب و جرح را در بدن يک کودک ديد يا برای مثال معلمی متوجه پژمردگی روحی يک دانش آموز ناشی از کودک آزاری شد، می تواند شکايت کند و ديگر نيازی به شاکی خصوصی نيست."

بسياری از مدافعان حقوق کودک از اين که آثار کودک آزاری می تواند نامشهود و غيرقابل رديابی باشد نگران هستند.

خانم مشايخ در اين باره می گويد: "در برخی موارد حتی آثار مشهود مانند جای ضرب و جرح می تواند با لباس پوشانده شود تا به راحتی قابل رديابی نباشد اما معلم يا اطرافيان می توانند آثار کودک آزاری مانند رنگ پريدگی، خواب آلودگی، بی حوصلگی را در چهره کودک ببينند. در موارد سوء استفاده جنسی، بسته به اين که تا چه حد پيشرفته باشد، باز علائم آن قابل رديابی است در نوع راه رفتن کودک و در چهره غم زده و رنجور کودک قابل رديابی است."

رئيس انجمن حقوق کودکان در ارتباط با آمار تجاوز جنسی به کودکان و نوجوانان می گويد: "ما می دانيم که تجاوز محارم به کودکان زياد رخ می دهد. اما فقط براساس آماری که از طريق "صدای يارا" از آذرماه 1380 تا آذرماه 1383 جمع آوری کرديم فقط 5 درصد از مراجعين از تجاوز جنسی شکايت کرده بودند. البته اين رقم هرگز منعکس کننده واقعيت به طور کامل نيست. چون مردم ايران معمولا اين مسائل را مخفی نگاه می دارند. ما مواردی را داريم که مادر به خوبی از ارتباط جنسی محارم با فرزندش باخبر است اما به روی خودش نمی آورد يا به فرزندش می گويد که تو اشتباه می کنی يا اصلا صدات درنياد آبروی خانواده می رود."

افسانه هاشمی، روانشناس در ايران، هر چند دخالت قانون و اجرای مفاد آن را در ممانعت از موارد شديد کودک آزاری بسيار تاثيرگذار می داند اما در موارد "خفيف تر" تاثير آموزش فرهنگی را مهم تر از قانون می داند: "شايد ما برای برخورد با تنبيه های عمومی کودکان به حمايت گرهای اجتماعی بيشتر نياز داشته باشيم تا قانون. نگرش عامه مردم به تنبيه بدنی اين است که می توان از آن برای کنترل استفاده کرد پس قانون برای جلوگيری از تنبيه بدنی نقش چندانی ندارد."

پدر و مادرها نمادی از خباثت؟

در همين حال، به عقيده مسعوده مشايخ، رئيس انجمن حقوق کودکان، اصلاح کمبودهايی که در نظام داوری ايران در رسيدگی به موارد کودک آزاری ديده می شود نياز به يک عزم ملی دارد.

خانم مشايخ می گويد: "پدر و مادرها هم خود قربانيان جريانی حاصل از ناآگاهی هستند. آنها شيطان يا مجسمه ای از خباثت نيستند. ما از اين مادران - که شامل مادرها در خانواده های مرفه هم می شود - می خواهيم تا آبرو را برای ما تعريف کنند. آيا نفس تجاوز جنسی خود بزرگترين ضربه به حيثيت خانواده نيست؟ چه بهتر که اين کانون فساد از هم پاشيده بشود."

اين ناظر امور کودکان در ايران معتقد است که آموزش و ارتقا آگاهی پدران و مادران از مضرات و شکل های مخفی و علنی کودک آزاری مهم ترين عامل در کاهش و پيشگيری از اين معضل اجتماعی است. او با اشاره به استمرار اين رفتار از نسل های قبلی تا حال می گويد:" گذشت زمان تاثير چندانی در ارتقاء آگاهی ندارد کما اين که پدر مادر بزرگ هايی را می بينيم که با خشونت با نوه های خود رفتار می کنند."

در ايران تا گذشته ای نه چندان دور واژه کودک آزاری، مانند کودکان خيابانی تابوی اجتماعی محسوب می شد. اما با افزايش گزارش ها از موارد کودک آزاری در رسانه ها و جرايد اين مقوله به موضوعی علنی و قابل بحث و گفتگو در جامعه تبديل شده است.

خانم مشايخ از اين که اکنون می توان در ايران از واژه "کودک آزاری" استفاده کرد به عنوان نشانه ای مثبت از ارتقاء آگاهی در جامعه ياد می کند و می گويد: "نبايد سعی کنيم زشتی ها را بپوشانيم. شايد عده ای از مردم به دليل ندانستن دست به اين زشتی ها می زنند. بگذاريد درباره اين زشتی ها بگوييم و به طور علنی حرف بزنيم تا بلکه وجدان مردم نسبت به اين زشتی ها حساس بشود."

رئيس انجمن حمايت از حقوق کودکان نيز آموزش را عاملی مهم در پيشگيری از کودک آزاری می داند: "ما از مقامات خواسته ايم که مسائل جنسی را بخشی از دروس دوران دبيرستان قرار بدهند تا دختران و پسران ياد بگيرند که عشق ورزيدن طبيعی يک مسئله است، ازدواج يک مسئله است و بچه دار شدن يک مقوله جداست.

زوج ها قبل از بچه دار شدن بايد يادگرفته باشند که خشم و روحيات تند و خشونت آميز خود را کنترل کنند. کودک يک بازيچه يا وسيله سرگرم کننده يک ملک شخصی ما نيست. يک انسان است."

جوامع غربی برای ممانعت از تنبيه کودکان و کودک آزاری به قانون متوسل می شوند و معتقدند که کودکان ( که بنابر تعريف کنوانسيون حقوق کودک شامل همه افراد تا سن هجده سال می شود) هم مانند بزرگسالان بايد در مقابل رفتارهای خشونت آميز تحت حمايت قانون قرار داشته باشند.

به گفته مدافعان حقوق کودک همانطور که اگر بزرگسالی برخلاف ميل ما رفتار کند ما اجازه نداريم او را کتک بزنيم چرا در مورد کودکان اين رفتار را در پيش می گيريم.

شادی يزدی
گزارشگر بخش فارسی بی بی سی